Loading...
Όραση & Σχολείο2022-06-20T09:46:24+03:00

Όραση και Σχολική Απόδοση

Η σχέση της όρασης με την απόδοση ενός παιδιού στο σχολείο είναι πολύ σημαντική καθώς δυσλειτουργίες οπτικών δεξιοτήτων εμποδίζουν, άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο, τη διάρκεια συγκέντρωσης, τη διάθεση για μελέτη, την ταχύτητα επεξεργασίας, την ικανότητα πρόσληψης, συγκράτησης και ανάκλησης οπτικών δεδομένων, την αποτελεσματική απόδοση σε διαδικασίες όπως η ανάγνωση, η γραφή, η αντιγραφή, η άθληση κ.α. Οι γονείς, οι δάσκαλοι και άλλοι ειδικοί πρέπει να είναι ενήμεροι για τα συμπτώματα και τις ενδείξεις μιας οπτικής δυσλειτουργίας που δεν περιορίζονται στο αν ένα παιδί βλέπει καθαρά ή όχι. Η σχέση αυτή αφορά σε παιδιά ΜΕ ή ΧΩΡΙΣ μαθησιακές δυσκολίες.

“Το 80% των μαθητών με αναγνωστικές δυσκολίες έχουν βασικές οπτικές δυσλειτουργίες που δεν σχετίζονται με το πόσο καθαρά βλέπουν ή με το αν χρειάζονται γυαλιά ή όχι” 

Σημαντικότερες Ενδείξεις – Συμπτώματα

  • αποφυγή ανάγνωσης και γραφής
  • χάσιμο σειράς – θέσης κατά την ανάγνωση, γραφή, αντιγραφή
  • κακή στοίχιση αριθμών/στηλών με αριθμούς
  • πονοκέφαλος/ζαλάδα ύστερα από κοντινή εργασία
  • διπλωπία, oι λέξεις στο κείμενο φαίνονται διπλές
  • θολή όραση από το ξεκίνημα ή λίγο μετά από κοντινή εργασία
  • οι λέξεις στο κείμενο «κινούνται» ή «χορεύουν»
  • κόκκινα, ερεθισμένα μάτια ύστερα από κοντινή εργασία
  • αίσθηση νύστας κατά την διάρκεια κοντινής εργασίας
  • κλείσιμο/κάλυψη ενός ματιού κατά το διάβασμα
  • μειωμένη διάρκεια προσοχής – δυσκολία συγκέντρωσης
  • παράλειψη μικρών λέξεων στην ανάγνωση, αντικατάσταση λέξεων με άλλες που μοιάζουν οπτικά (στις αρχικές συλλαβές)

“Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ένα παιδί δεν θα αναφέρει εύκολα συμπτώματα”

Αφού το παιδί μου βλέπει καλά, πώς γίνεται να έχει κάποια δυσλειτουργία όρασης;

Η καθαρή όραση (10/10) δεν εξασφαλίζει καλή λειτουργία της όρασης. Για να λειτουργεί η όραση με άνεση και ακρίβεια σε διάφορες πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας (εργασία, σχολείο, αθλητισμός) είναι απαραίτητο όλες οι οπτικές δεξιότητες να λειτουργούν φυσιολογικά. Αυτές έχουν να κάνουν με τη συλλογή και επεξεργασία της οπτικής πληροφορίας. Όταν η όραση δεν λειτουργεί σωστά παρατηρούνται συμπτώματα, ενδείξεις, δυσκολίες, όπως αυτά που περιγράφονται παραπάνω (κίτρινο πλαίσιο) ή αυτά που θα βρείτε στον σύνδεσμο για το ερωτηματολόγιο / λίστα συμπτωμάτων.

Η καλή και λειτουργική όραση απαιτεί την οπτική οξύτητα, τις οπτικές δεξιότητες και τη σύνδεση με τις οπτικές διαδρομές στον εγκέφαλο να «δουλεύουν» μαζί σε αρμονία. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, ακόμα και ένα παιδί που βλέπει 10/10 (καθαρά), μπορεί να βιώσει δυσκολίες ανάγνωσης, γραφής, επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών, καθώς το 80% όλων των πληροφοριών που λαμβάνει προέρχονται από την όραση.

Οι περισσότεροι θεωρούν ότι όταν ένα παιδί βλέπει 10/10 (καθαρά) η όραση του είναι φυσιολογική. Αυτό είναι μια λανθασμένη αντίληψη. Η οπτική οξύτητα είναι μια μέτρηση του μεγέθους των χαρακτήρων (αριθμών, γραμμάτων, συμβόλων) που μπορεί να διακρίνει ένα άτομο σε απόσταση 5-6 μέτρα καθώς και σε απόσταση 30-40 εκ. Δεν μας δίνει άλλες σημαντικές πληροφορίες για το πως αυτό το άτομο λειτουργεί οπτικά. Αν και είναι σημαντικό να βλέπει κάποιος καθαρά, η οπτική οξύτητα είναι μια μόνο από τις οπτικές δεξιότητες που πρέπει να έχει ένας μαθητής για να αποδίδει άνετα, αποτελεσματικά και με σχετική ταχύτητα.

  • 75-90% της μάθησης σε μια τάξη γίνεται με οπτικά μέσα
  • 80% των παιδιών που δυσκολεύονται στην ανάγνωση έχουν οπτικές δυσλειτουργίες που μπορούν να βελτιωθούν
  • 95% των μαθητών της πρώτης δημοτικού με αναγνωστικές δυσκολίες είχαν σημαντικές οπτικές δυσλειτουργίες, 2.5 φορές πιο ψηλά ποσοστά από τους συμμαθητές τους με υψηλή απόδοση
  • Σε μια έρευνα, το 70% των παιδιών με παραβατική συμπεριφορά είχαν οπτικές δυσλειτουργίες

Αναλύονται οι πιο σημαντικές

Σύγκλιση Ματιών – Οπτική Εστίαση (focus) σε επίπεδο βιβλίου

Κατά την ανάγνωση, τα μάτια πρέπει να εστιάζουν και να διατηρούν την εστίαση αυτή στο επίπεδο (απόσταση) του βιβλίου (οθόνης). Σε κάποιες μορφές δυσλειτουργίας της σύγκλισης και της εστίασης αυτό δεν συμβαίνει. Το παιδί πρέπει να προσπαθήσει αρκετά για να εστιάσει ώστε να μην βλέπει συγκεχυμένα (διπλά ή θολά). Αυτή η διαδικασία απαιτεί επιπλέον κατανάλωση ενέργειας, συχνά οδηγεί σε κόπωση και ίσως σε απόσπαση προσοχής και αποφυγή μελέτης (κατά περίπτωση).

Κατευθυντικότητα – Σειροθέτηση

Είναι σημαντική οπτική δεξιότητα που πρέπει να έχει αναπτύξει κάθε παιδί σχολικής ηλικίας. Σχετίζεται με την αντίληψη και κατανόηση του πως σχήματα ή γράμματα-αριθμοί που έχουν ίδια μορφή μπορούν να έχουν διαφορετική σημασία όταν η τοποθέτηση τους στο χώρο αλλάξει. Για πολλά παιδιά αυτή η αντίληψη είναι δύσκολη καθώς η μετάβαση από τη λογική ότι ένα αντικείμενο το ονομάζουμε με τον ίδιο τρόπο ανεξάρτητα με το πως στέκεται στο χώρο, στη λογική του «σχολικού κώδικα» που έχουμε συμφωνήσει, είναι δύσκολη.

Οπτική Αντίληψη

Είναι η ικανότητα ενός παιδιού μέσα από την όραση του να ξεχωρίζει ομοιότητες και διαφορές γρήγορα, να επιλέγει το οπτικό ερέθισμα «στόχο» ανάμεσα σε άλλα ερεθίσματα, να μπορεί να επιλέγει να αποτυπώνει οπτικά (μνήμη) και να ανακαλεί οπτικές πληροφορίες χωρίς λάθη και παραλήψεις, να μπορεί να συμπληρώνει μια οπτική μορφή και να βγάζει νόημα ακόμα και όταν δεν παρουσιάζεται συνολικά αλλά ένα μέρος της.

Εύρος και ταχύτητα οπτικής αναγνώρισης

Οι γρήγοροι αναγνώστες έχουν ανεπτυγμένο εύρος οπτικής αναγνώρισης και ο η διάρκεια οπτικής εστίασης για να επέλθει κατανόηση είναι πολύ γρήγορη. Μια απλή δοκιμή προσομοίωσης του προβλήματος σε παιδία που δεν έχουν αναπτύξει αυτή τη δεξιότητα είναι να προσπαθήσει κάποιος να διαβάσει μέσα από ένα καλαμάκι !

Οπτικοποίηση

Είναι η δεξιότητα του να δημιουργούμε οπτικές εικόνες ή να ανακαλούμε εικόνες που έχουμε ήδη δει. Παιδιά με οπτικές δυσλειτουργίες είναι πιθανό να έχουν δυσκολίες και σε αυτόν τον τομέα που είναι σηματικός σε πολλές μαθησιακές διεργασίες (πχ μαθηματικά, ορθογραφία κ.α.)

Οπτική οργάνωση και ακρίβεια εστίασης

Η οπτική οργάνωση του χώρο (τρισδιάστατου αλλά και δισδιάστατου πχ, βιβλίο) και των στοιχείων που τον απαρτίζουν (αντικείμενα, σύμβολα, γράμματα, άλλα ερεθίσματα) καθώς και ο τρόπος που μεταφέρουμε την οπτική μας προσοχή μέσω των οφθαλμικών κινήσεων σε αυτά δεν είναι σε όλα τα παιδιά το ίδιο αποτελεσματικός. Συχνά παραδείγματα είναι τα παιδιά που δυσκολεύονται σε ομαδικά αθλήματα (να εντοπίσουν του παίχτες στο γήπεδο) ή τα παιδιά που χάνουν σειρές στο βιβλίο ή δυσκολεύονται στην αντιγραφή.

Υπάρχουν και άλλες δεξιότητες που δεν αναφέρονται αναλυτικά εδώ όπως η οπτοκινητική αντίληψη, η χωροταξική αντίληψη, η οπτική μνήμη κ.α.

Αν υπολογίσουμε ότι το 80% των πληροφοριών που επεξεργαζόμαστε είναι οπτικές, είναι λογικό κάποια οπτική δυσλειτουργία (πέρα από την καθαρότητα της όρασης) να μπορεί να επηρεάσει πολλούς και διαφορετικούς τομείς, ιδιαίτερα στα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Ακολουθούν σύντομες περιγραφές προβλημάτων που μπορούν να προκληθούν από ένα μη λειτουργικό ή επαρκώς ανεπτυγμένο οπτικό σύστημα:

Ανάγνωση

Οι οπτικές δυσλειτουργίες επηρεάζουν τη διαδικασία ανάγνωσης με τους παρακάτω τρόπους:

  • Όταν ένας μαθητής μαθαίνει να διαβάζει, οι οπτικές αδυναμίες μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη των γραμμάτων και αριθμών καθώς και την ικανότητα απομνημόνευσης τους.
  • Όταν ένας μαθητής διαβάζει για να μάθει και εξαιτίας κάποιας οπτικής δυσλειτουργίας βιώνει στιγμές θολής ή διπλής όρασης, το χρονικό διάστημα που είναι σε θέση να διαβάσει με κατανόηση μειώνεται δραματικά. Η ικανότητα ανάγνωσης και η ικανότητα ανάγνωσης με κατανόηση είναι δύο διαφορετικές διεργασίες.
  • Οι μαθητές με κάποια οπτική δυσλειτουργία καταναλώνουν τον περισσότερο χρόνο και ενέργεια τους στην αποκωδικοποίηση των λέξεων. Αντί να διαβάζουν με ροή και ρυθμό και να προβλέπουν τις λέξεις και το συνολικό νόημα, εστιάζουν σε κάθε μια λέξη.
  • Σαν αποτέλεσμα, χρησιμοποιούν το δάκτυλο στην ανάγνωση, διαβάζουν αργά και αντιμετωπίζουν θέματα ευχέρειας στην ανάγνωση. Χαρακτηριστικά είναι οι επαναλήψεις, οι προσθήκες, οι παραλείψεις και οι αντικαταστάσεις.
  • Αυτού του είδους οι αναγνωστικές δυσκολίες είναι πολύ πιθανό να σχετίζονται με οπτική δυσλειτουργία η οποία όταν διορθωθεί ενισχύει την αναγνωστική διαδικασία
    (Η συνεκτίμηση με άλλους παράγοντες και γνωστικές δεξιότητες είναι απαραίτητη για να φανεί το προφίλ των δυσκολιών ενός μαθητή κατά περίπτωση).

Μαθηματικά

Ένας μαθητής με οπτικές αδυναμίες μπορεί να έχει πρόβλημα στο να διακρίνει και να αντιληφθεί σωστά τα σύμβολα, να οργανώσει σωστά το γραπτό του (στοίχιση) και να κατανοήσει μεγέθη, αποστάσεις, χώρο, όγκο, ομάδες που αποτελούνται από παρόμοιες μετρήσιμες μονάδες.

Η κατευθυντικότητα είναι επίσης σημαντική δεξιότητα στα μαθηματικά που θα πρέπει να έχει αναπτυχθεί επαρκώς.

Μαθητές που δε έχουν αναπτύξει την οπτικοποίηση συχνά μετράνε με τα δάκτυλα τους ή περιγράφουν με λόγια τις ακολουθίες. Αν τους δοθεί χρόνος, θα υπολογίσουν την απάντηση αλλά σε ένα τεστ με χρονικά όρια αποδίδουν χαμηλά. Η κατανόηση των αριθμών και τι αυτοί σημαίνουν, καθώς και η ικανότητα να μπορούν να σκέφτονται νοερά ποσότητες είναι σημαντικές δεξιότητες για την καλή απόδοση στα μαθηματικά και συχνά επηρεάζονται από κάποια οπτική αδυναμία.

Ορθογραφία

Η οπτική ανάκληση, η ικανότητα του μαθητή να δημιουργεί μια οπτικοποιημένη νοερή εικόνα από κάτι που είχε δει στο παρελθόν και δεν είναι μπροστά του τη δεδομένη στιγμή, είναι μια δεξιότητα οπτικοποίησης σημαντική για την διαδικασία της ορθογραφίας. Όταν αυτή η δεξιότητα έχει αναπτυχθεί επαρκώς και έχει συνδεθεί με ωφέλιμο τρόπο σε μαθησιακές διαδικασίες, όπως η ορθογραφία, ο μαθητής «απορροφά» και συγκρατεί με αποτελεσματικό τρόπο την εικόνα σχεδόν κάθε λέξης που συναντά (συχνά) και ανακαλεί την νοερή εικόνα της όταν χρειαστεί.

Γραφή και Αντιγραφή

Το πρόβλημα εμφανίζεται πιο έντονο στις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Ο μαθητής δυσκολεύεται να διατηρήσει την ομοιομορφία στην εικόνα του γραπτού του, αργεί πολύ περισσότερο απο τα άλλα παιδιά να τελειώσει μια εργασία, τα γράμματα του είναι δυσανάγνωστα, αποφεύγει την αντιγραφή και σιγά σιγά αναπτύσσει μια αποστροφή σε διαδικασίες που απαιτούν γράψιμο.

Οι δυσκολίες γραφής δεν έχουν πάντα ξεκάθαρη αιτιολογία. Η γραφή είναι εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία καθώς συνδυάζει πολλές αισθητηριακές, κινητικές και αντιληπτικές δεξιότητες. Μερικές απο τις ικανότητες αυτές σχετίζονται με το νευρο-μυικό σύστημα του παιδιού. Κατά πόσο δηλαδή, η αδρή και λεπτή κίνηση του χεριού του, είναι επαρκώς ανεπτυγμένες.

Πολλές όμως δεξιότητες σχετίζονται με την όραση όπως πχ: η οπτοκινητική συνεργασία, η οπτική αντίληψη, η οπτική χωροταξική αντίληψη, οι οφθαλμικές κινήσεις. Μέσα απο αυτές τις δεξιότητες ο μαθητής μπορεί να αντιληφθεί το χώρο (χαρτί, τετράδιο) μέσα στον οποίο πρέπει να γράψει, μπορεί να διακρίνει τις αποστάσεις των γραμμάτων μεταξύ τους, μπορεί να αντιληφθεί τη θέση των λέξεων σε σχέση με τα όρια της σελίδας και να γράφει σε ευθεία, μπορεί να ελέγχει διαρκώς το γραπτό αποτέλεσμα του χεριού του και να το διορθώνει, είναι σε θέση να συγκρίνει το διαφορετικό μέγεθος των γραμμάτων και να το προσαρμόζει, να έχει στην οπτική του μνήμη τη μορφή και την κατεύθυνση των γραμμάτων, μπορεί να συγκρατεί τα γράμματα ή τις λέξεις που θέλει να αντιγράψει από τον πίνακα, μπορεί να βρίσκει εύκολα την θέση του τόσο στον πίνακα όσο και στο τετράδιο.

Πως νοιώθει ένα παιδί με οπτικές δυσλειτουργίες στην τάξη;

Όραση & Μαθησιακές Δυσκολίες

Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν ένα μεγάλο και σύνθετο τομέα. Τα συμπτώματα και οι ενδείξεις αυτών των δυσκολιών δεν περιορίζονται σε μια δραστηριότητα, πχ μόνο στην ανάγνωση, αλλά συνήθως εμφανίζονται σε διάφορες πτυχές της καθημερινότητας ενός παιδιού, ανάλογα βέβαια με την περίπτωση. Όσοι έχουν ασχοληθεί με παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακού τύπου δυσκολίες, γνωρίζουν πολύ καλά την πολυπλοκότητα και τον πολυπαραγοντικό τους χαρακτήρα. Κάποια συμπτώματα – ενδείξεις είναι κοινά με αυτά που παρατηρούμε στις οπτικές δυσλειτουργίες, όπως πχ.: το παιδί αποφεύγει τη μελέτη-ανάγνωση-γραφή, κουράζετε γρήγορα όταν διαβάζει, χάνει σειρές, πηδάει λέξεις, κάνει αντικατάσταση λέξεων με άλλες που μοιάζουν, έχει αργό ρυθμό στην ανάγνωση, έχει φτωχή κατανόηση κειμένου, ξεχνάει εύκολα λέξεις που είδε πρόσφατα, αντιγράφει με λάθη, έχει φτωχή απόδοση σε ζωγραφική/σχέδιο/κατασκευές κ.α. Η εξάσκηση των αδύναμων οπτικών δεξιοτήτων θα βελτιώσει την απόδοση του παιδιού σε όλα τα παραπάνω πεδία. Σημαντική βελτίωση επιτυγχάνεται στις δυσκολίες ανάγνωσης, στη διάρκεια προσοχής, στην ταχύτητα εκτέλεσης γραφοκινητικών διαδικασιών, στις αθλητικές δραστηριότητες κ.α.

Video (en): Η κρυμμένη σχέση όρασης και δυσκολιών στο σχολείο
Συνέντευξη με μια δασκάλα που έχει καταλάβει καλά αυτή τη σχέση 

Ενημερωτικό Φυλλάδιο
“Μαθησιακές Δυσκολίες, Διάσπαση Προσοχής, Δυσλεξία: Ο πραγματικός ρόλος της Όρασης”

Ένα πολύτιμο βιβλίο για γονείς, εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς

ΟΡΑΣΗ, ΜΥΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

 από το 2003
Αντιμετώπιση προβλημάτων στη σχέση όρασης και σχολικής απόδοσης 

Εξειδικευμένη Ανάλυση

Ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού, συμπτώματα, ενδείξεις, δυσκολίες, διαμορφώνεται η ακολουθία και η διάρκεια των τεστ της αξιολόγησης για τον εντοπισμό οπτικών δυσλειτουργιών που συνήθως σχετίζονται και επηρεάζουν την απόδοση ενός παιδιού σε μαθησιακό, αθλητικό, κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο στο σχολείο ή αλλού.

Αναλύονται σε βάθος όλες οι οπτικές δεξιότητες συλλογής και επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν αναπτυχθεί στο EyeCanLearn από το 2003.

Προγράμματα Ασκήσεων

Η πλειοψηφία των μαθητών με οπτικές δυσλειτουργίες που επηρεάζουν τη σχολική τους απόδοση βλέπουν καθαρά, 10/10. Η μορφή των οπτικών δυσλειτουργιών που συναντάμε στους μαθητές λοιπόν δεν σχετίζεται με το αν χρειάζονται γυαλιά ή όχι.

Η αντιμετώπιση αυτών των μορφών οπτικής δυσλειτουργίας απαιτεί την παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων ασκήσεων όρασης (vision training/ vision therapy) για την ενίσχυση των δεξιοτήτων συλλογής και επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών.

Κάθε μαθητής έχει διαφορετικό προφίλ οπτικών δυσλειτουργιών, δυσκολιών στο σχολείο και άλλων γνωστικών ή συμπεριφοριστικών χαρακτηριστικών. Ο σχεδιασμός προγραμμάτων οπτικής εξάσκησης απαιτεί βαθιά γνώση και εμπειρία.

Αποτελέσματα

Με την επιτυχημένη αντιμετώπιση των οπτικών δυσλειτουργιών παρατηρούνται τα παρακάτω οφέλη (χωρίς να περιορίζονται μόνο σε αυτά):

> Αλλάζει η προσέγγιση και το κίνητρο για μάθηση

> Η ανάγνωση και η γραφή γίνεται πιο άνετη και γρήγορη  

> Αυξάνεται η διάρκεια προσοχής και μελέτης

> Η οριοθέτηση στο χώρο, στο χαρτί και στο βιβλίο είναι πλέον δεδομένη

> Βελτιώνεται η αυτοπεποίθηση και το κίνητρο για ομαδικά παιχνίδια

> Ο χρόνος “τριβής” με ανάγνωση και γραφή μεγαλώνει και τα μαθησιακά κενά μικραίνουν

> Η παρατηρητικότητα και η “απορρόφηση” οπτικών πληροφοριών αυξάνει σε ταχύτητα και εύρος

Το διάστημα στο οποίο αυτές οι παρατηρήσεις αρχίζουν να είναι ορατές, κατά την διάρκεια ενός προγράμματος ασκήσεων ποικίλει, αλλά συνήθως παρατηρούνται νωρίς σε ένα πρόγραμμα που εξελίσσεται σωστά.

Από το 2003 μέχρι σήμερα στο ECL έχουμε αντιμετωπίσει εκατοντάδες περιπτώσεις παιδιών με οπτικές δυσλειτουργίες που εμπόδιζαν την απόδοση τους σε διάφορους τομείς της σχολικής δραστηριότητας (με ή χωρίς μαθησιακές δυσκολίες). Βασικός τρόπος ενίσχυσης της οπτικής λειτουργίας και κατ’ επέκταση της συνολικής απόδοσης είναι οι οπτομετρικές ασκήσεις (ακολουθία ασκήσεων ανάλογα με τις ανάγκες). Οι ασκήσεις ενός προγράμματος επιδρούν στις βασικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την καλή απόδοση στο σχολείο χωρίς να παραπέμπουν σε σχολική δραστηριότητα (πχ ανάγνωση, γραφή) και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για έναν μαθητή ή μια μαθήτρια με χαμηλή αυτοπεποίθηση που έχει απογοητευεί από την υπερπροσπάθεια.

Νέα / Άρθρα Eye Can Learn

Go to Top