Δυσλειτουργίες συνεργασίας ματιών & Εστίασης

  • Πόσο καλά συνεργάζονται τα δυο μάτια;
  • Υπάρχει διαλείπων στραβισμός που εμφανίζεται μετά από κούραση;
  • Υπάρχουν μικρές αποκλίσεις του ματιού προς τα πάνω, κάτω, μέσα ή έξω;
  • Υπάρχει έστω και η τάση των ματιών προς αυτές τις αποκλίσεις χωρίς να είναι κάτι εμφανές;
  • Υπάρχει δυσκολία σε κοντινές αποστάσεις ανάγνωσης και οθόνης; Θολώνει ή όραση μετά απο λίγη ώρα; Μήπως γίνονται οι λέξεις διπλές; Μήπως φαίνονται να κινούνται (χορεύουν);

Τα δύο μάτια πρέπει να συνεργάζονται και να εστιάζουν μαζί στην ίδια απόσταση κάθε φορά. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, το άτομο πρέπει να καταβάλλει πολύ μεγάλη προσπάθεια για να διατηρεί την συνεργασία των ματιών του ώστε να μην βλέπει διπλά ή θολά. Επίσης σημαντικό είναι το άτομο να μπορεί να διατηρεί την εστίαση των ματιών του σε κοντινές αποστάσεις για πολύ ώρα. Η ανεπάρκεια σύγκλισης πχ, είναι μια πολύ κοινή δυσλειτουργία στα παιδιά με δυσκολίες συγκέντρωσης αλλά και σε ενήλικες.

Άλλες δυσλειτουργίες είναι η ανεπάρκεια προσαρμογής (εστίασης), η υπερβολική σύγκλιση και προσαρμογή, η εξωφορία, η έσωφορία, η δυσκολία στις εναλλαγές εστίασης με άνεση και ταχύτητα από μακρυά κοντά και το αντίθετο

Συμπτώματα

Μερικά από τα συμπτώματα είναι:

  • πονοκέφαλος/ζαλάδα ύστερα από κοντινή εργασία
  • διπλωπία – oι λέξεις στο κείμενο φαίνονται διπλές
  • θολή όραση από το ξεκίνημα ή λίγο μετά από κοντινή εργασία
  • οι λέξεις στο κείμενο “κινούνται” ή “χορεύουν”
  • κόκκινα, ερεθισμένα μάτια ύστερα από κοντινή εργασία
  • αίσθηση νύστας κατά την διάρκεια κοντινής εργασίας
  • κλείσιμο/κάλυψη ενός ματιού κατά το διάβασμα
  • μειωμένη διάρκεια προσοχής – δυσκολία συγκέντρωσης

Στα παιδιά σχολικής ηλικίας, εκτός απο τα παραπάνω, συναντάμε και ενδείξεις όπως:

  • αποφυγή διαβάσματος
  • δυσκολία του μαθητή στην αντιγραφή από τον πίνακα
  • δεν κρατάει την ευθεία όταν γράφει
  • δυσκολεύεται να τελειώσει μια σχολική εργασία σε λογικό χρόνο
  • λέει “δεν μπορώ” πριν καν προσπαθήσει

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ένα παιδί δεν θα αναφέρει εύκολα τα συμπτώματα που έχει εκτός αν ερωτηθεί. Και αυτό γιατί δεν γνωρίζει τι είναι φυσιολογικό και τι όχι. Συνδέει τα συμπτώματα με την διαδικασία της ανάγνωσης και απλά αποφεύγει το βιβλίο. 

Τομείς που επηρεάζονται περισσότερο είναι η εργασιακή απόδοση ενηλίκων (διάρκεια άνετης εστίασης σε οθόνη – βιβλίο) και η σχολική απόδοση παιδιών που χρήζει και περισσότερης προσοχής:

Δυσλειτουργίες οφθαλμικών κινήσεων

Η ακρίβεια με την οποία γίνονται οι κινήσεις των ματιών για την συλλογή πληροφοριών απο το περιβάλλον είναι πολύ σημαντική. Υπάρχουν πολλές καταστάσεις στις οποίες οι οφθαλμικές κινήσεις παρουσιάζουν προβλήματα. Στους ενήλικες, έχουν να κάνουν με περιπτώσεις κρανιο-εγκεφαλικών τραυματισμών, εγκεφ. επεισοδίων, παρενέργειες φαρμάκων και ουσιών κ.α.

Στα παιδιά όμως, συχνά βλέπουμε συμπτώματα προβλημάτων στις κινήσεις των ματιών (οπτική οργάνωση χώρου και ακρίβεια εστίασης) που σχετίζονται με λειτουργικού ή αναπτυξιακού τύπου δυσλειτουργίες (λιγότερο ή περισσότερο έντονες). Είναι ένα συχνό πρόβλημα σε παιδιά με δυσκολίες συγκέντρωσης, ανάγωσης και μειωμένης αθλητικής απόδοσης. Η οπτική οργάνωση του χώρο (τρισδιάστατου αλλά και δισδιάστατου πχ, βιβλίο) και των στοιχείων που τον απαρτίζουν (αντικείμενα, σύμβολα, γράμματα, άλλα ερεθίσματα) καθώς και ο τρόπος που μεταφέρουν την οπτική τους προσοχή μέσω των οφθαλμικών κινήσεων σε αυτά, δεν είναι σε όλα τα παιδιά το ίδιο αποτελεσματικός. Συχνά παραδείγματα είναι τα παιδιά που δυσκολεύονται σε ομαδικά αθλήματα (να εντοπίσουν του παίχτες στο γήπεδο) ή τα παιδιά που χάνουν σειρές στο βιβλίο ή δυσκολεύονται στην αντιγραφή.

Συμπτώματα

Ένα παιδί που:

  • φαίνεται αδέξιο στις κινήσεις του – φτωχή συνεργασία σώματος
  • δεν μπορεί οπτικά να κατευθύνει την κίνηση του με ακρίβεια
  • “πέφτει” πάνω σε αντικείμενα γιατί δεν έχει καλή αίσθηση του σώματος του
  • δεν μπορεί εύκολα να παίξει ομαδικά παιχνίδια γιατί χάνεται στον χώρο
  • έχει μειωμένη προσοχή – διασπάται εύκολα

είναι σχεδόν βέβαιο οτι θα έχει κάποια δυσκολία στις οφθαλμικές του κινήσεις

Στο σχολείο, τα πιο συχνά συμπτώματα, είναι:

  • κουνάει υπερβολικά το κεφάλι όταν διαβάζει
  • δυσκολεύεται να αντιγράψει από τον πίνακα
  • πηδάει γραμμές όταν διαβάζει – επαναλαμβάνει γραμμές
  • προσπερνάει λέξεις ή επαναλαμβάνει λέξεις
  • χρησιμοποιεί το δάκτυλο του για να διαβάσει
  • δεν μένει στις γραμμές όταν γράφει
  • δεν μπορεί να στοιχίσει αριθμούς στις γραπτές αριθμητικές πράξεις
  • κάνει λάθη απροσεξίας όταν διαβάζει (αντικαθιστά λέξεις – συλλαβές)

Τομείς που επηρεάζονται περισσότερο:

Αδυναμίες Οπτικής Επεξεργασίας Πληροφοριών

Οπτική Αντίληψη

Είναι η ικανότητα ενός παιδιού μέσα από την όραση του να ξεχωρίζει ομοιότητες και διαφορές γρήγορα, να επιλέγει το οπτικό ερέθισμα «στόχο» ανάμεσα σε άλλα ερεθίσματα, να μπορεί να επιλέγει να αποτυπώνει οπτικά (μνήμη) και να ανακαλεί οπτικές πληροφορίες χωρίς λάθη και παραλήψεις, να μπορεί να συμπληρώνει μια οπτική μορφή και να βγάζει νόημα ακόμα και όταν δεν παρουσιάζεται συνολικά αλλά ένα μέρος της.

Αδυναμίες οπτικής αντίληψης επηρεάζουν την απόδοση ενός μαθητή στην ανάγνωση, γραφή και αντιγραφή. Επίσης σχετίζεται με την ικανότητα προσοχής.

Συμπτώματα/Ενδείξεις:

  • το παιδί αργεί να μάθει το αλφάβητο (αναγνώριση γραμμάτων)
  • δυσκολεύεται να αναγνωρίσει αυτόματα λέξεις
  • στην ανάγνωση, μπερδεύει λέξεις που μοιάζουν οπτικά
  • δυσκολεύεται στην ορθογραφία
  • μπερδεύει τα αριθμητικά σύμβολα
  • δεν μπορεί να εντοπίσει τα λάθη του όταν διαβάζει ή γράφει
  • η διάρκεια προσοχής του είναι μειωμένη

Σε έναν ενήλικα, που οι διαταραχές της οπτικής αντίληψης δεν έχουν προέλθει απο κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο ή τραυματισμό, τα συμπτώματα είναι λιγότερο εμφανή. Ο ίδιος, έχει αναπτύξει μηχανισμούς προσαρμογής στην αδυναμία.

Οπτικοποίηση

Είναι η δεξιότητα του να δημιουργούμε οπτικές εικόνες ή να ανακαλούμε εικόνες που έχουμε ήδη δει. Παιδιά με οπτικές δυσλειτουργίες είναι πιθανό να έχουν δυσκολίες και σε αυτόν τον τομέα που είναι σημαντικός σε πολλές μαθησιακές διεργασίες (πχ μαθηματικά, ορθογραφία κ.α.)

Οπτικοκινητική Αντίληψη

Οι διαταραχές στην οπτοκινητική συνεργασία αφορούν κυριώς τα παιδιά. Όταν ο συντονισμός όρασης και κίνησης δεν έχει αναπτυχθεί σωστά, το παιδί θα αντιμετωπίσει δυσκολίες στο παιχίδι, στο σχολείο, στην καθημερινότητα του. Οι διαταραχές της οπτοκινητικής συνεργασίας έχουν ενδείξεις που μπορούν να εντοπίσουν οι γονείς στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Ο τρόπος που το παιδί παίζει, τα παιχνίδια που επιλέγει να παίξει και η επιτυχία που έχει σε αυτά κρύβουν πολλές απαντήσεις. Αργότερα, στην σχολική ηλικία η αδυναμία φαίνεται ακόμα περισσότερο.

Συμπτώματα/Ενδείξεις:

  • το παιδί δεν μπορεί να παίξει εύκολα παιχνίδια με μπάλα και ομαδικά παιχνίδια
  • έχει φτωχό γραφικό χαρακτήρα
  • δυσκολεύεται να αντιγράψει από τον πίνακα
  • όταν ζωγραφίζει δεν μένει μέσα στα όρια
  • γράφει αργά με λάθη
  • δεν αφήνει κενά ανάμεσα στις λέξεις και δεν μένει πάνω στις γραμμές
  • πιάνει περίεργα το μολύβι
  • έχει κακή στάση σώματος και αλλάζει διαρκώς τη θέση της σελίδας

Οπτική – Χωροταξική Αντίληψη

Είναι η ικανότητα του ανθρώπου να κατανοεί οπτικά τη κατεύθυνση και θέση των αντικειμένων, των σχημάτων, των γραμμάτων, των αριθμών στο χώρο, τις έννοιες του πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, μέσα, έξω. Σήμερα, ολοένα και περισσότερα παιδιά εμφανίζουν αδυναμίες οπτικής σκέψης και κινητικών δεξιότητων. Σε όλα τα στάδια ανάπτυξης ενός παιδιού ο συντονισμός και των δύο είναι πολύ σημαντικός. Αδυναμίες σε αυτήν την ικανότητα εμποδίζουν σημαντικά καθε δραστηριότητα.

Συμπτώματα/Ενδείξεις:

  • δυσκολία στην κίνηση στο χώρο και στα ομαδικά παιχνίδια με μπάλα
  • δυσκολία στην εκτίμηση των αποστάσεων και στον προσανατολισμό
  • δυσκολία στην κατανόηση του ρυθμού και του χρόνου
  • δυσκολία με τα παζλ, τις κατασκευές με τουβλάκια (πχ LEGO) και τους χάρτες
  • ζωγραφίζει πολύ απλά και ανώριμα
  • στο γράψιμο ενώνει τις λέξεις μεταξύ τους
  • ξεκινά να γράφει απο την μέση της σελίδας
  • το μέγεθος των γραμμάτων δεν είναι σταθερό
  • αντιστρέφει γράμματα και αριθμούς
  • αλλάζει την σειρά των γραμμάτων σε μια λέξη
  • δεν στοιχίζει σωστά τους αριθμούς στο τετράδιο
  • έχει μεγάλη δυσκολία στην γεωμετρία και τις συμμετρίες
  • δεν μένει στις γραμμές όταν γράφει
Κατευθυντικότητα – Αντιστοφές

Είναι σημαντική οπτική δεξιότητα που πρέπει να έχει αναπτύξει κάθε παιδί σχολικής ηλικίας. Σχετίζεται με την αντίληψη και κατανόηση του πως σχήματα ή γράμματα-αριθμοί που έχουν ίδια μορφή μπορούν να έχουν διαφορετική σημασία όταν η τοποθέτηση τους στο χώρο αλλάξει. Για πολλά παιδιά αυτή η αντίληψη είναι δύσκολη καθώς η μετάβαση από τη λογική ότι ένα αντικείμενο το ονομάζουμε με τον ίδιο τρόπο ανεξάρτητα με το πως στέκεται στο χώρο, στη λογική του «σχολικού κώδικα» που έχουμε συμφωνήσει, είναι δύσκολη.

Τομείς που επηρεάζονται περισσότερο:

Στραβισμός – Αμβλυωπία (Τεμπέλικο μάτι)

Ο στραβισμός (εμφανής έλλειψη συνεργασίας των ματιών) έχει πολλές αιτίες (αναπτυξιακού, νευρολογικού, τραυματικού τύπου κ.α.). Επίσης έχει πολλές μορφές καθώς και ιδιομορφίες. Οι μορφές εξαρτώνται από διάφορα χαρακτηριστικά όπως η κατεύθυνση εκτροπής (δηλαδή αν το μάτι φεύγει προς τα μέσα, έξω, πάνω ή κάτω), η συχνότητα (μόνιμος ή διαλείπων), το μέγεθος της γωνίας εκτροπής, η πλευρίωση (αν φεύγει το ένα μάτι ή αν υπάρχουν εναλλαγές στην εστίαση με το άλλο μάτι.

Οι ιδιομορφίες σχετίζονται κυρίως με το τι συμβαίνει σε επίπεδο συνεργασίας των ματιών, μεταξύ τους αλλά και με τον εγκέφαλο. Τι θα γινόταν δηλαδή αν ξαφνικά “αναγκάζαμε” τα δύο μάτια να συνεργαστούν; Υπάρχει η ίδια υποδομή στα δύο μάτια ώστε ο εγκέφαλος να μπορέσει να λάβει ενιαίο νόημα από αυτά; Να συγχωνεύσει τις δύο εικόνες από το κάθε μάτι σε μία; Αυτές οι ιδιομορφίες έχουν εξαιρετική σημασία στη πρόγνωση της θεραπείας του στραβισμού σε κάθε ηλικία και με κάθε τρόπο ( vision therapy, γυαλιά, εγχείρηση). Σε κάποιες μορφές, όπως ο διαλείπων στραβισμός, η συνεργασία υπάρχει, ενώ σε άλλες πιο μόνιμες καταστάσεις η συνεργασία δεν υπάρχει και απαιτούνται προσεκτικοί χερισμοί.   

Η αμβλυωπία είναι εκείνη η κατάσταση κατά την οποία το ένα μάτι (σε κάποιες περιπτώσεις και τα δύο) υστερεί σε οπτική λειτουργικότητα. Συνήθως κρίνουμε μια αμβλυωπία από την οπτική οξύτητα η οποία δεν βελτιώνεται με την χρήση γυαλιών. Εκτός όμως από την οπτική οξύτητα υπάρχουν και άλλα λειτουργίες του ματιού που πρέπει να λάβουμε υπόψιν τόσο σε σχέση με τη διάγνωση όσο και σε σχέση με τη θεραπεία. Ορισμένες από αυτές είναι η προσαρμογή (focus) του ματιού, η κινητικότητα του, η ικανότητα κεντρικής προσήλωσης κ.α. 

Διαθλαστικά Προβλήματα

ΜΥΩΠΙΑ

Η μυωπία, όταν δε συνοδεύεται από κάποιο λειτουργικό πρόβλημα της όρασης, δεν εμποδίζει ιδιαίτερα την απόδοση του παιδιού στο σχολείο και αντιμετωπίζεται εύκολα με τη χρήση των κατάλληλων αντισταθμιστικών γυαλιών. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι μαθητές με μυωπία είναι απο τους καλούς της τάξης.
Η συνεχής όμως αύξηση της μυωπίας είναι ένα γεγονός ανεπιθύμητο τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς. Για να μπορούμε να λάβουμε περισσότερα μέτρα πρέπει να γνωρίζουμε τους μηχανισμούς που προκαλούν τη (μη παθολογική) μυωπία . Η ακριβής αιτία δεν είναι γνωστή αλλά μεγάλο ρόλο φαίνεται να παίζουν οι συνθήκες στις οποίες κάθε άνθρωπος δραστηροποιείται. Η παρατεταμένη κοντινή εργασία, η έλλειψη άσκησης / παιχνιδού σε εξωτερικό χώρο, σε συνδυασμό με ένα ευάλωτο οπτικό σύστημα που δεν “αντέχει” την πίεση (stress), είναι πιθανό να οδηγήσουν το οπτικό σύστημα σε προσαρμογές μειώνοντας τη μακρινή ευκρίνεια προς όφελος των ανακών που υπάρχουν για άνετη κοντινή όραση σε επίπεδο βιβλίου – οθόνης. Με αυτόν τον τρόπο εμφάνιζεται η μυωπία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν όλες εκείνες οι περιπτώσεις ανθρώπων που η μυωπία εμφανίζεται ή ανεβαίνει ακόμα και μετά τα 20 τους χρόνια. Το γεγονός αυτό συμβαίνει παράλληλα με την περίοδο που αυτοί οι άνθρωποι είτε διαβάζουν ατελείωτες ώρες για τις σπουδές τους, είτε οι ρυθμοί της δουλειάς τους αλλάζουν και πρέπει να εργάζονται πολλές ώρες μπροστά σε έναν υπολογιστή.

Σημάδια σε πρώτα στάδια εμφάνισης: 
– Το παιδί μισοκλείνει τα μάτια του για να δεί καλύτερα μακρυά
– Πλησιάζει πολύ κοντά το βιβλίο όταν διαβάζει

Μυωπία. Τι μπορούμε να κάνουμε:

  • Προσοχή στην απόσταση εργασίας. Η σωστή απόσταση είναι περίπου τα 40 cm για τους μεγάλους και λίγο μικρότερη για τα παιδιά.
  • Αν θεωρήσουμε τη μυωπία ή ένα μέρος της σαν μια άμυνα του οργανισμού στην πίεση (stress) της πολύωρης κοντινής εργασίας τότε χρειάζεται προσοχή στον τρόπο χρήσης των αντισταθμιστικών γυαλιών
  • Η χρήση του ίδιου βαθμού μυωπίας σε όλες τις αποστάσεις (κοντά και μακρυά) επαναφέρει το πρόβλημα στην αρχική του κατάσταση και ο οργανισμός ίσως να συνεχίσει την αύξηση της μυωπίας. Πρέπει να εξισορροπηθεί η ανάγκη της μακρινής όρασης για ευκρίνεια και η ανάγκη της κοντινής για άνεση
  • Σωστή στάση σώματος
  • Σωστός φωτισμός
  • Ισορροπημένη διατροφή 

Υπερμετρωπία

Το οπτικό σύστημα έχει λιγότερη διοπτρική ισχύ από το φυσιολογικό με αποτέλεσμα η εστίαση των ειδώλων στο μάτι να γίνεται πίσω και έξω από τον χιτώνα του ματιού που είναι υπεύθυνος να συγκεντρώνει το φως. Ενώ στη μυωπία (που υπάρχει περισσότερη ισχύς) το οπτικό σύστημα δεν μπορεί να κάνει κάτι για να βοηθήσει την εστίαση, στην υπερμετρωπία μπορεί (ανάλογα με το βαθμό υπερμετρωπίας – αν είναι πολύ υψηλή δεν θα τα καταφέρει). Ο οφθαλμός με το σύστημα εστίασης που διαθέτει, προσαρμόζει για να καλύψει την ελλιπή ισχύ. Η προσπάθεια αυτή, σε κάποια άτομα μπορεί να φέρει κούραση ή να ακόμα και αλλαγές στον τρόπο συνεργασίας των ματιών πχ έκδηλο ή μη έκδηλο στραβισμό. Τα γυαλιά μπορούν να βοηθήσουν. Όταν όμως συνυπάρχει δυσλειτουργία της διόφθαλμης όρασης δεν θα εξαλείψουν όλα τα συμπτώματα και ίσως χρειαστούν οπτομετρικές ασκήσεις.

Πρεσβυωπία

Εμφανίζεται συνήθως μετά τα 40 με δυσκολία στο διάβασμα και στην κοντινή εργασία. Είναι μια φυσιολογική εξέλιξη στη ζωή του ανθρώπου. Αντιμετωπίζεται εύκολα με γυαλιά ή φακούς επαφής. Μεγάλο πρόβλημα με έντονα συμπτώματα εμφανίζεται σε περιπτώσεις που προυπήρχε μια ανεπάρκεια σύγκλισης (που δεν αντιμετωπίστηκε) καθώς η χρήση των γυαλιών μάλλον επιδεινώνει την κατάσταση.

Αστιγματισμός

Προκύπτει συνήθως από την ανομοιομορφία των διαθλαστικών μέσων του ματιού και κυρίως του κερατοειδούς. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει μεγάλη σχέση ανάμεσα στον αστιγματισμό, τα προβλήματα διόφθαλμης συνεργασίας (σύγκλιση – προσαρμογή) και την κακή στάση του σώματος όταν γίνεται μια επαναλαμβανόμενη εργασία πχ ανάγνωση, εστίαση σε οθόνη.

Αντιμετώπιση Δυσλειτουργιών

Μέσα στα χρόνια λειτουργίας του eyecanlearn (από το 2003):

  • έχουν εξειδικευτεί τα διαγνωστικά εργαλεία ώστε να αναλύονται ακόμα περισσότερο οι οπτικές δεξιότητες και οι οπτικές συμπεριφορές ενός ατόμου. Αυτό προέκυψε από την επιστημονική έρευνα και μελέτη, σε συνεργασία με συναδέλφους από το εξωτερικό, πάνω στην οπτική επεξεργασία πληροφοριών σε τομείς όπως η οπτοκινητική αντίληψη, η χωροταξική αντίληψη, η οπτική προσοχή και η ανάγνωση
  • έχουν εξειδικευτεί ακόμα περισσότερο τα προγράμματα θεραπείας για όλους τους τομείς δυσλειτουργιών με έμφαση στις περιπτώσεις των παιδιών με δυσκολίες στη σχολική και αθλητική απόδοση καθώς και σε περιπτώσεις στραβισμού και αμβλυωπίας σε παιδιά και ενήλικες
  • έχουν αντιμετωπίσει εκατοντάδες περιπτώσεις παιδιών και ενηλίκων με οπτικές δυσλειτουργίες που εμπόδιζαν την απόδοση τους σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας τους