Αντιμετώπιση στραβισμού – αμβλυωπίας. Πως η οπτομετρία αντιμετωπίζει τη ρίζα του προβλήματος;

Τι είναι ο Στραβισμός;

Ο στραβισμός είναι η εμφανής έλλειψη συνεργασίας των ματιών (“το μάτι φεύγει”) . Οι αιτίες εμφάνισης ενός παιδικού μη παθολογικού στραβισμού είναι υπό διερεύνηση. Μπορεί να αναπτυχθεί τους πρώτους μήνες ζωής ενός βρέφους ή αργότερα σε μεγαλύτερες ηλικίες (3-6 ετών). Μπορεί να συνυπάρχει με ένα διαθλαστικό πρόβλημα (πχ υπερμετρωπία) το οποίο και συμβάλει στην εμφάνιση του. Υπάρχουν πολλές μορφές στραβισμού που σχετίζονται με διάφορα χαρακτηριστικά. Η κατεύθυνση εκτροπής, η συχνότητα, το μέγεθος της γωνίας εκτροπής, η πλευρίωση είναι μερικά από αυτά. Η αντιμετώπιση του στραβισμού θα αναλυθεί πιο κάτω …

Οι ιδιομορφίες σχετίζονται κυρίως με το τι πραγματικά συμβαίνει σε επίπεδο συνεργασίας των ματιών. Αυτές οι ιδιομορφίες έχουν πολλούς συνδυασμούς και εξαιρετική σημασία στη πρόγνωση της θεραπείας του στραβισμού. Τι θα γινόταν δηλαδή αν ξαφνικά “αναγκάζαμε” τα δύο μάτια να συνεργαστούν; Υπάρχει η ίδια αντιστοιχία και προβολή των εικόνων από τα δύο μάτια στον εγκέφαλο; Είναι εφικτή η συνεργασία των δύο ματιών ή όχι; Σε κάποιες μορφές, όπως ο διαλείπων στραβισμός, η συνεργασία υπάρχει, ενώ σε άλλες πιο μόνιμες καταστάσεις η συνεργασία πρέπει να αναλυθεί προσεκτικά από κάποιον έμπειρο οπτομέτρη ή ορθοπτικό. 

Τι είναι η Αμβλυωπία;

Η αμβλυωπία (ή τεμπέλικο μάτι) είναι εκείνη η κατάσταση κατά την οποία το ένα μάτι (ή και τα δύο) υστερεί σε οπτική οξύτητα. Η οξύτητα δεν βελτιώνεται με γυαλιά. Οι πιο συχνές αιτίες αμβλυωπίας είναι η διαφορά στη διαθλαστική κατάσταση ανάμεσα στα μάτια και ο στραβισμός. Μείωση της όρασης σε ένα μάτι μπορεί να προκύψει και από άλλες παθολογικές αιτίες. Η αμβλυωπία μπορεί να είναι βαθιά, με χαμηλή οξύτητα (πχ 1/10) ή ρηχή, με οξύτητα 5-6/10. Συνυπάρχουσες καταστάσεις καθιστούν τη διάγνωση εξαιρετικά σημαντικά. Προσοχή χρειάζεται στην αντιμετώπιση καθώς δεν είναι όλες οι μορφές αμβλυωπίας ίδιες. Η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας θα αναλυθεί πιο κάτω …

Η διάγνωση της αμβλυωπίας από οφθαλμίατρο γίνεται όταν το ένα μάτι έχει μειωμένη οπτική οξύτητα και δεν βελτιώεται με γυαλιά. Εκτός όμως από την οπτική οξύτητα υπάρχουν και άλλες λειτουργίες του ματιού και της όρασης που πρέπει να λάβουμε υπόψιν κυρίως για να καθοριστεί μια σωστή αντιμετώπιση. Ορισμένες από αυτές είναι η προσαρμογή (εστίαση) του ματιού, οι οφθαλμικές κινήσεις, η ικανότητα κεντρικής προσήλωσης, η οπτοκινητική συνεργασία. Επομένως είναι σωστότερο να βλέπουμε την αμβλυωπία ώς μια κατάσταση μειωμένης λειτουργικότητας του οπτικού συστήματος παρά ώς (απλά) μειωμένης οπτικής οξύτητας. 

Σε κάποιες περιπτώσεις οι δύο αυτές καταστάσεις συνυπάρχουν

Οπτομετρική Αντιμετώπιση Στραβισμού & Αμβλυωπίας

Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του στραβισμού και της αμβλυωπίας ΠΡΕΠΕΙ να στηρίζεται στις συνολικές οπτικές δεξιότητες. Επίσης ΠΡΕΠΕΙ να υπολογίζει τα συμπεράσματα των τελευταίων επιστημονικών ερευνών. Σε κάποιες περιπτώσεις ο στραβισμός και η αμβλυωπία μπορεί να συνυπάρχουν. 

H προσέγγιση και αντιμετώπιση του στραβισμού και της αμβλυωπίας ακολουθούν πρακτικές και διαδικασίες που έχουν διαμορφωθεί από οπτομέτρες σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από επιτυχημένες κλινικές εφαρμογές και επιστημονική έρευνα. Από το 2003 μέχρι σήμερα, έχουμε αντιμετωπίσει με μεγάλη επιτυχία πολλές περιπτώσεις παιδιών και ενηλίκων με στραβισμό και αμβλυωπία. Η βελτίωση εξαρτάται από τη μορφή του προβλήματος, την αφοσίωση στο στόχο, τη συνέπεια, το νοητικό επίπεδο και άλλες παραμέτρους. Σε κάθε περίπτωση αναλύονται όλα τα δεδομένα και γίνεται ένας σχεδιασμός για τη διάρκεια θεραπείας, τους στόχους, πιθανούς περιορισμούς και άλλες λεπτομέρειες. Κάποιες περιπτώσεις χρήζουν χειρουργικής επέμβασης από οφθλαμίατρο και ασκήσεις πριν και μετά την επέμβαση. 

Αντιμετώπιση Στραβισμού

Γυαλιά 

Κάποιες μορφές στραβισμού διορθώνονται ή βελτιώνονται όταν το παιδί φορέσει γυαλιά (υπερμετρωπίας). Η πρώτη εξέταση σε οφθαλμίατρο πρέπει να γίνει σε βρεφική ηλικία (1 έτους). Αν υπάρχουν υποψίες προβλήματος απαιτείται συχνή παρακολούθηση. 

Vision Therapy

Είναι ένα πρόγραμμα ασκήσεων μέσα από το οποίο το άτομο λαμβάνει τις απαραίτητες οπτικές και οπτοκινητικές εμπειρίες ώστε να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο που χρησιμοποιεί τα μάτια του (όραση) και να βελτιώσει την λειτουργικότητα του μέσα στο περιβάλλον. Η εκπαιδευτική αυτή διαδικασία δεν εστιάζει στους μυς του ματιού αλλά σε όλες εκείνες τις εγκεφαλικές αντιληπτικές διαδικασίες που δίνουν εντολή στους μυς για το πώς και που θα εστιάζουν τα μάτια στο χώρο. Η άσκηση βοηθάει τα δύο μάτια σταδιακά να κερδίσουν έδαφος συνεργασίας και να μάθουν να συντονίζονται με όλες τις υπόλοιπες λειτουργίες και ερεθίσματα που λαμβάνει ο εγκέφαλος (ισορροπία, κίνηση στο χώρο, σκέψη, ακοή). Γι αυτόν τον λόγο το vision therapy είναι ένας ολιστικός τρόπος αντιμετώπισης λειτουργικών προβλημάτων όρασης. 

ΔΕΝ είναι όλες οι περιπτώσεις στραβισμού ίδιες και δεν αποκλείεται ορισμένες να χρειάζονται και χειρ. επέμβαση από οφθαλμίατρο

Αντιμετώπιση Αμβλυωπίας

Έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση αμβλυωπίας

Η έγκαιρη διάγνωση ενός αδύναμου ματιού από οφθαλμίατρο είναι σημαντική καθώς η έγκαιρη αντιμετώπιση θα ενισχύσει την συνολική ανάπτυξη της όρασης αλλά και την κινητική, αντιληπτική, γνωστική ακόμα και λεκτική  ανάπτυξη των παιδιών. Η αντιμετώπιση διαφέρει όταν συνυπάρχει στραβισμός.  Επίσης, έχουν αλλάξει τα ηλικιακά όρια θεραπείας της αμβλυωπίας και σε κάποιες περιπτώσεις επιτυγχάνεται βελτίωση της όρασης και σε ενήλικες.

Γυαλιά – Φακοί Επαφής 

Στις περιπτώσεις εκείνες που η αιτία της αμβλυωπίας είναι η διαφορά βαθμών ανάμεσα στα μάτια (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός), για να υπάρξει βελτίωση της όρασης πρέπει το παιδί να φορέσει τους “σωστούς” βαθμούς γυαλιών. Σε κάποιες περιπτώσεις, ειδικά όταν η διαφορά βαθμών ανάμεσα στα μάτια είναι πάνω από 3-4 βαθμούς μπορεί να εξεταστεί πιθανότητα εφαρμογής φακών επαφής.  

Vision Therapy 

Έρευνες της τελευταίας δεκαετίας που έχουν δημοσιευτεί και σε οφθαλμολογικά επιστημονικά περιοδικά υποβαθμίζουν το παρατεταμένο κλείσιμο (κάλυψη) του ματιού ώς μέθοδο αντιμετώπισης της αμβλυωπίας. Η κάλυψη, ειδικά όταν γίνεται σε πολύ μικρές ηλικίες, διακόπτει την φυσιολογική ανάπτυξη της διόφθαλμης όρασης και όταν γίνεται για πολλές ώρες, εξασθενίζει την οπτική οξύτητα του “καλού” ματιού.

Επίσης όταν δεν υπάρχει εκτίμηση και πρόβλεψη για το πως θα συνεργαστούν τα μάτια όταν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα κάλυψης, μπορεί να συμβεί υποτροπιασμός της οπτικής οξύτητας. Έχει γίνει πλέον αποδεκτό ότι η ενεργοποίηση της όρασης με κάποια μορφής παιχνιδιού – άσκησης επιταχύνει τη βελτίωση της οπτικής οξύτητας στο “τεμπέλικο” μάτι.

Σύμφωνα με την παθοφυσιολογία της αμβλυωπίας και τις έρευνες σε αυτόν τον τομέα, ο ιδανικός τρόπος ενίσχυσης της όρασης σε έναν αμβλύωπα είναι οι ασκήσεις συνεργασίας και συντονισμού των ματιών. Παράλληλα το vision therapy, όπως έχει αναπτυχθεί και εξελιχθεί από οπτομέτρες σε παγκόσμιο επίπεδο, επιδρά σε όλες τις βασικές λειτουργίες του ματιού και της όρασης. 

Πολλές περιπτώσεις παιδιών σαν την Erin …

Από τα παιδιά που έχουν χαραχτεί πιο έντονα στη μνήμη μας είναι η Erin. Όταν οι γονείς της μετακόμισαν στην Ελλάδα από την Ελβετία και ήρθαν στο eyecanlearn, η Erin είχε ήδη περάσει ένα εξαιρετικά μεγάλο διάστημα κάλυψης του ενός (“καλού”) ματιού για αρκετές ώρες την ημέρα (ως μοναδική αντιμετώπιση) χωρίς όμως ουσιαστικά αποτελέσματα.

Η Erin, με την υποστήριξη της οικογένειας της, παρακολούθησε πιστά το πρόγραμμα των οπτομετρικών ασκήσεων και κατάφερε να αποκτήσει τη μέγιστη συνεργασία των ματιών που θα μπορούσε να επιτευχθεί. Παράλληλα, παρουσίασε βελτίωση σε άλλους τομείς, όπως η προσοχή, οι αθλητικές της επιδόσεις, η ταχύτητα ανάγνωσης.

Η μητέρα της Erin, στο γράμμα της προς το γραφείο, αναφέρει:

“Results were astonishing, progress was fast. It was really great.”

“Mr Velissarakos worked with Erin twice a week during this time period and Erin and I worked very hard following the programme. Progress was fast as Erin was very cooperative and as I say we all worked very hard”

“After the  2 /3 months elapsed ,we returned to the eye specialist who appeared shocked more than surprised with the improvement and stated that given the measure of the angle, surgery was now no longer an option. This changed our lives significantly.”

Οι πληροφορίες αυτές παρουσιάζονται με τη συγκατάθεση του γονέα

Στραβισμός … μια προσαρμογή του οργανισμού 

Ο στραβισμός δεν είναι ένα «ελάττωμα». Στην πραγματικότητα είναι μια «έξυπνη προσαρμογή» του οργανισμού σε κάποια φάση της ανάπτυξης ενός παιδιού. Η ανάπτυξη της όρασης περνάει από πολλά στάδια. Αρχικά, τα δύο μάτια δεν συνεργάζονται και γι αυτό παρατηρούμε σημάδια στραβισμού σχεδόν σε όλα τα νεογέννητα. Το βρέφος πρέπει να μάθει να βλέπει. Είναι πραγματικά μαγικός ο τρόπος που το βρέφος έρχεται σε οπτική επαφή με το περιβάλλον. Η διαδικασία αυτή δυστυχώς δεν είναι πάντα επιτυχής. Οι 6 πρώτοι μήνες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την ανάπτυξη της συνεργασίας των ματιών.

Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι εξαιρετικά προσαρμοστικός. Οι λύσεις που αναζητά σε επίμονα προβλήματα που φέρνουν σύγχυση και αποσυντονισμό, μπορεί να είναι εις βάρος του (πχ στραβισμός, τη θόλωση της όρασης με υπερμετρωπία ή μυωπία ή αστιγματισμό). Με αυτόν τον τρόπο, δίνει λύσεις σε συγκρουσιακά αισθητηριακά και αντιληπτικά “προβλήματα” ενώ διατηρεί κάποιο βαθμό λειτουργικότητας για τον ίδιο τον οργανισμό. Αξίζει να επισημάνουμε ότι αρκετές περιπτώσεις στραβισμικών ατόμων διατηρούν ένα μέρος της συνεργασίας των ματιών τους. 

ΣΤΡΑΒΙΣΜΟΣ: Είναι μόνο θέμα κληρονομικότητας;

Η εμφάνιση οπτικών δυσλειτουργιών, όπως είναι και ο στραβισμός σε παιδική ηλικία, έχει σαφή περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά αίτια. Δεν είναι μόνο θέμα προδιάθεσης (κληρονομικότητας). Έρευνες, σαν αυτή που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Canadian Journal of Ophthalmology, επιβεβαιώνουν αυτό που ήδη γνωρίζουμε. Η συγκεκριμένη έρευνα αφορούσε σε ένα ζευγάρι διδύμων. Το ένα παιδί να έχει διαγνωστεί με στραβισμό στους 6 μήνες. Το άλλο στα 5 χρόνια και εμφάνιζε σαφώς βελτιωμένη εικόνα σε διάφορες οπτικές παραμέτρους (μικρότερος αποκλεισμός του ενός ματιού, καλύτερη στερεοσκοπική οξύτητα).

Σημασία έρευνας:

  • Περιβαλλοντικοί παράγοντες έχουν ισχυρό ρόλο στην ανάπτυξη της όρασης και των οπτικών δεξιοτήτων (συνεργασία ματιών, εστίαση, οπτοκινητική αντίληψη, χωροταξική αντίληψη)
  • Σύμφωνα με τον συγγραφέα του άρθρου, παρεμβάσεις σχεδιασμένες για τη διατήρηση της διόφθαλμης συνεργασίας ίσως είναι κρίσιμες για την σωστή ανάπτυξη της όρασης σε μεγαλύτερη ηλικία